Mộc qua còn được biết đến với các tên gọi như Tra tử, Toan mộc qua, hoặc Thu mộc qua, là một loại thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền. Với tên khoa học Chaenomeles lagenaria, cây mộc qua thường mọc thành bụi nhỏ, cao khoảng 2 - 3 mét. Đặc điểm nổi bật của cây là lá đơn hình bầu dục hoặc hình mác, mặt trên màu xanh và mặt dưới màu tím nhạt.
Phân Bố và Thu Hái
Mộc qua là loại dược liệu thường nhập từ Trung Quốc, và cây phân bố rộng rãi ở các tỉnh như Hà Nam, Giang Tô, An Huy, và nhiều nơi khác. Quả của cây được thu hái vào mùa thu, thường từ tháng 6 đến tháng 10. Quả sau khi chín có màu vàng hoặc vàng lục, rất thơm, và được phơi khô để sử dụng.
Thành phần dược chất trong Mộc Qua
Mộc Qua không chỉ là một nguồn cung cấp dinh dưỡng phong phú mà còn chứa đựng những dược chất vô cùng quý giá trong y học đông y.
Trong Mộc Qua, chúng ta có thể tìm thấy một loạt các dược chất quan trọng như đường fructose, glucose, sucrose, và sorbitol, cùng với các acid như acid glutamic, acid quinic, acid malic, acid citric, và acid phosphoric. Những thành phần này không chỉ đóng vai trò trong việc cung cấp năng lượng mà còn có ảnh hưởng đáng kể đến quá trình trao đổi chất trong cơ thể.
Ngoài ra, Mộc Qua còn là nguồn của các hợp chất có tác dụng chữa bệnh như saponin, tanin, và cyaniding. Đặc biệt, có tới 2% saponin được tìm thấy trong Mộc Qua, đó là một lượng đáng kể, cho thấy sức mạnh của loại dược liệu này trong việc hỗ trợ sức khỏe.
Bên cạnh đó, Mộc Qua cũng chứa axit hữu cơ và flavonozit, hai thành phần quan trọng khác giúp tăng cường tính hiệu quả và đa dạng của dược liệu này trong các ứng dụng điều trị. Tất cả những dược chất này cùng nhau tạo nên sức mạnh đặc biệt của Mộc Qua trong việc hỗ trợ sức khỏe và điều trị bệnh.
Công Dụng của Mộc Qua
Mộc Qua được coi là một loại dược liệu quý trong y học cổ truyền với những công dụng đặc biệt:
Trong Y Học Cổ Truyền:
- Liễm Phế và Chữa Ho: Mộc Qua được sử dụng để làm dịu và làm sạch đường hô hấp, giúp giảm triệu chứng ho và các vấn đề liên quan đến đường hô hấp.
- Bình Gan và Hòa Tỳ Quá Thấp Thư Gân Cốt: Loại thảo dược này cũng có tác dụng ổn định chức năng gan, giúp cân bằng các khí và dưỡng chất trong cơ thể, đặc biệt là khi có các vấn đề về tính đất và khí.
Trong Y Học Hiện Đại:
Công dụng của Mộc Qua trong y học hiện đại cũng được nghiên cứu và chứng minh thông qua các nghiên cứu lâm sàng:
- Khả Năng Kháng Khuẩn: Mộc Qua có chứa các hợp chất phenol có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh.
- Bảo Vệ Gan: Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất từ Mộc Qua có thể giúp giảm tổn thương gan và tăng cường quá trình phục hồi của tế bào gan.
- Tác Dụng Chống Ung Thư: Dung dịch kết tinh từ Mộc Qua đã được chứng minh có khả năng ức chế sự phát triển của khối u trên chuột thử.
Tổng hợp lại, Mộc Qua không chỉ là một loại thảo dược truyền thống mà còn là một nguồn cung cấp quý giá của những dược chất có tác dụng hỗ trợ sức khỏe và điều trị bệnh, được công nhận và nghiên cứu rộng rãi trong cả y học cổ truyền và hiện đại.
Liều Dùng và Bài Thuốc Kinh Nghiệm
Mộc qua có vị chua, chát và tính ôn. Theo tài liệu cổ, Mộc qua được sử dụng để liễm phế, chỉ họ, bình gan, hòa tỳ quá thấp, và thư gân cốt. Hiện nay, Mộc qua thường được kết hợp với xương hổ trong các đơn thuốc chữa đau nhức, thấp khớp, và ho lâu ngày. Liều dùng thường dao động từ 6 đến 12 gram mỗi ngày, dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu, có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.
Chữa phong thấp tỷ thống, gân mạch co quắp, chân tay tê bại, khó cử động các khớp: Mộc qua, Kỷ tử, Ngọc trúc, đồng vị 80 g; Ngũ gia bì, Khương hoạt, Độc hoạt, Đương quy, Trần bì, đồng lượng 60 g; Tân giao, Xuyên khung, Hồng hoa, Thiên niên kiện, Ngưu tất, Tang ký sinh, đồng lượng 40 g; đường, 2,5 lít rượu trắng. Uống mỗi ngày 15 – 30 ml.
Chữa thấp khớp, đau nhức, phù nề, ho lâu ngày: Mộc qua 120 g, xương hổ chế, Xuyên khung, Ngưu tất, Đương quy, Thiên ma, Hồng hoa, Tục đoạn, Bạch gia can, Ngọc trúc đồng lượng 40 g, Tần giao, Phòng phong mỗi thứ 20 g, Tang chi 16 g. Uống mỗi lần 30 viên với nước sắc Gừng tươi.
Đơn Thuốc Sử Dụng Mộc Qua
Rượu Hổ Cốt Mộc Qua
Đơn thuốc này từ Dược Điển Trung Quốc (1963) bao gồm:
- Xương hổ chế: 40g
- Mộc qua: 120g
- Xuyên khung: 40g
- Xuyên ngưu tất: 40g
- Đương quy: 40g
- Thiên mã: 40g
- Ngũ gia bì: 40g
- Hồng hoa: 40g
- Tục đoạn: 40g
- Bạch gia căn: 40g
- Ngọc trúc: 40g
- Tần giao: 20g
- Phòng phong: 20g
- Tang chỉ: 16g
Cách làm: Trộn tất cả thành bột, ngâm trong 15 lít rượu trắng. Khuấy đều mỗi ngày trong một tuần, sau đó mỗi tuần khuấy một lần. Sau một tháng, lọc và lấy rượu. Thêm 1,300kg đường phèn, hoà vào rượu đã lọc. Rượu này có tác dụng trừ thấp, tán hàn, đuổi phong, giảm đầu, dùng chữa phong tê thấp, tay chân co quắp, đau nhức mắt méo xệch. Ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 20g đến 40g. Phụ nữ có thai không nên dùng.
Viên Hổ Cốt Mặc Qua
Đơn thuốc từ Dược Điển Trung Quốc (1963) bao gồm:
- Xương hổ chế
- Mộc qua
- Bạch chỉ
- Hải phong đằng
- Uy linh tiên
- Xuyên khung
- Đương quy
- Thanh phong đăng
- Ngưu tất
- Xuyên ô chế
- Thảo ô chế
- Đảng sâm
Cách làm: Trộn các thành phần thành viên hoàn, mỗi viên nặng 10g. Viên này có tác dụng hoạt huyết, dân gần cốt, tán phong, chỉ thấp. Ngày dùng 2 lần, mỗi lần uống 1 viên, uống với nước đun sôi để nguội. Phụ nữ có thai không nên dùng.
Lưu ý: Cây mộc qua thuộc họ gì ?
Một số website, nguồn thông tin cho rằng Mộc Qua thuộc họ Hoa Hồng (Rosaceae) với tên khoa học là Chaenomeles lagenaria. Thông tin này chưa chính xác hoàn toàn.
Mộc qua thực sự thuộc về họ Cúc (Asteraceae) và có tên khoa học là Taraxacum officinale. Đây là một loại thảo dược phổ biến được sử dụng trong y học cổ truyền và đông y như cửa hàng tam thất đã đề cập trước đó.
Trong khi đó, Chaenomeles lagenaria là tên khoa học của một loài cây khác thuộc họ Rosaceae, thường được biết đến với tên là mộc qua Nhật (Japanese quince). Mộc qua Nhật là một loại cây cây cảnh phổ biến được trồng vì hoa đẹp và trái có thể sử dụng trong nấu ăn hoặc chưng cất rượu.
Cả hai loài cây đều có tên gọi tương tự nhưng thuộc vào các họ thực vật khác nhau và không nên nhầm lẫn.
Tài liệu đông y tham khảo khác:
- Trang chủ về Tam thất bắc
- tam thất mật ong có tác dụng gì
- tam thất nam có tác dụng gì
- Bệnh tiểu đường có dùng được tam thất không?
- Hoa tam thất
- Thông tin giá củ tam thất
- Hướng dẫn bảo quản bột tam thất
- Tìm hiểu củ tam thất
Kết Luận
Mộc qua là một trong những loại dược liệu quen thuộc và có nhiều ứng dụng hữu ích trong y học cổ truyền và y học hiện đại. Tuy nhiên, việc sử dụng Mộc qua cần được thực hiện dưới sự giám sát của các chuyên gia y tế và theo chỉ định của bác sĩ.
