Vị thuốc Đẳng Sâm

Đẳng sâm là một loại thảo dược quý giá, có tác dụng giảm mệt mỏi, cải thiện tình trạng suy nhược thần kinh và bồi bổ sức khỏe. 

Giới thiệu vị thuốc Đẳng Sâm

Đẳng Sâm (hay Đảng Sâm) là một loại cây thân leo sống lâu năm, rất nổi tiếng trong dân gian với tác dụng quý đối với sức khỏe con người. 

• Tên dược liệu: Đẳng sâm
• Tên gọi khác: Tây đảng sâm, Điều đảng sâm, Đảng sâm, Bạch đảng sâm, Lộ đảng sâm, Đông đảm sâm, Hồng đẳng sâm…
• Tên khoa học: Codonopsis pilosula
• Họ: Hoa chuông (Campanulaceae)

Đảng sâm là tên gọi chung cho rễ phơi khô của một số loài thuộc chi Codonopsis, trong đó có Codonopsis pilosula (Đảng sâm bắc), Codonopsis javanica (Đảng sâm nam) và Codonopsis celebica (Đảng sâm đứng). Tên gọi "Đảng sâm" có nguồn gốc từ việc sản xuất một loại thuốc có tên Sâm ở huyện Thượng Đảng, Trung Quốc. Trong phân loại thực vật của Việt Nam, nhiều tài liệu đã sử dụng tên Đảng sâm để chỉ các loài thuộc chi Codonopsis (còn được biết đến là chi Ngân đằng) thuộc họ Hoa chuông.

Ngoài ra, loài Codonopsis celebica, thường được gọi là Đảng sâm đứng, thực ra là một phân loài của Cyclocodon lancifolius (Cyclocodon lancifolius subsp. celebicus), cũng thuộc họ Hoa chuông. Đặc biệt, còn có một loài khác được gọi là Xuyên đảng sâm (Codonopsis tangshen).

Đặc điểm của cây đẳng sâm trong tự nhiên

Đẳng sâm là một loại cây đặc biệt, có nhiều đặc điểm thực vật nổi bật và dễ nhận biết. Loại cây này có thể mọc nằm trên mặt đất hoặc quấn quanh các loài thực vật lớn khác. Dưới đây là mô tả thực vật của đẳng sâm:

• Thực vật dạng dây leo, thân thảo và có tuổi thọ lâu năm. Thân cây thường có màu tím hơi sẫm đặc trưng và phủ bên ngoài là một lớp lông thưa, nhỏ. Tuy nhiên, phần lông này lại không mọc ở phần ngọn mà chỉ có ở thân cây.
• Thân củ rễ to, dài, có các nhánh rễ con mọc xung quanh rễ chính, có nhiều vết cắt, hình dáng tương tự củ nhân sâm.
• Lá cây hình trứng tròn với đuôi nhọn và viền không có răng cưa. Màu của lá hơi vàng và trên bề mặt có một lớp lông nhung mềm mại. Mặt dưới của lá có màu xám đặc trưng.
• Hoa của cây đẳng sâm thường có màu xanh nhạt và mọc nhiều ở khu vực nách lá.
• Quả của loại cây này có kích thước nhỏ với hạt bên trong có màu nâu.

Đẳng sâm có thân cỏ, dây leo quấn và sống nhiều năm. Thân cây có màu tím sẫm, phủ lông nhỏ, thưa nhưng không có lông ở phần ngọn. Hoa của cây có màu xanh nhạt hơi pha vàng, quả nhỏ và hạt màu nâu. Lá có màu xanh hơi vàng, hình trứng tròn và đuôi nhọn, lông nhung được phủ trên bề mặt và mặt dưới có màu xám.

Nguồn gốc và phân bổ địa lý cây thuốc

Loài cây đẳng sâm có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc, hiện được phân bố nhiều ở các tỉnh như Hà Nam, Cam Túc, Cát Lâm, Tứ Xuyên, Hồ Bắc, Vân Nam. Đẳng sâm cũng được tìm thấy ở một số tỉnh phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Lai Châu, Hà Giang. Ngoài ra, khu vực phía Trung và Nam cũng có một số tỉnh thành như Kon Tum, Lâm Đồng, Đà Nẵng có đẳng sâm.

Đẳng sâm có nguồn gốc từ Trung Quốc, và phân bố chủ yếu ở các tỉnh Vân Nam, Tứ Xuyên, Cát Lâm, Hồ Bắc, Hà Nam, Thanh Hải, Sơn Tây, Cam Túc, Thiểm Tây, Ninh Hạ, Hắc Long Giang,... Ngoài ra, đẳng sâm cũng đã được trồng ở một số địa phương ở Việt Nam như Lâm Đồng, Quảng Nam, Kon Tum, Đà Nẵng, Hà Giang, Lạng Sơn, Lai Châu, Lào Cai, Cao Bằng,...

Để thu hái đẳng sâm, chúng ta cần chú ý thu hái vào mùa đông khi cây rụng lá hoặc đợi đến mùa xuân năm sau nhưng cần thu hái trước khi cây ra lộc mới. Sau khi đào rễ về, cần làm sạch đất cát, phân loại rễ và phơi cho khô. Để bảo quản, đẳng sâm cần được đặt nơi khô ráo và thoáng mát, và cần đậy kín để tránh mốc và mọt.

Tác dụng của đẳng sâm

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại, đẳng sâm có nhiều tác dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Dược liệu của đẳng sâm có tác dụng chống mệt mỏi và khả năng thích nghi của cơ thể đối với môi trường. Ngoài ra, dịch của dược liệu còn có tác dụng tăng cường độ co bóp, bảo vệ niêm mạc dạ dày, tăng cường lưu lượng máu cho nội tạng và não, giảm số lượng bạch cầu, tăng hồng cầu và đường huyết, tăng khả năng miễn dịch của cơ thể, giảm ho, kháng viêm và long đờm, và có tác dụng kháng khuẩn.

Theo Đông y, đẳng sâm có tính vị ngọt, tính bình, đưa vào kinh Phế, Tỳ, kinh thù và túc thái âm. Đẳng sâm có tác dụng thanh phế, ích khí, trừ phiền khát, bổ trung, sinh tân chỉ khát và hòa Tỳ Vị. Đẳng sâm được sử dụng để chữa các bệnh như phế hư, người mệt, khát, tỳ vị hư yếu, ăn ít, khí huyết đều hư, bạch huyết, thiếu máu mãn tính, lỵ lâu ngày, khí suyễn, nội thương, hư lao, băng huyết, phát sốt, và nhiều hơn nữa.

Đẳng sâm được đánh giá cao với tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Dưới đây là một số tác dụng của đẳng sâm:

• Bồi bổ cơ thể, chống mệt mỏi, bổ sung năng lượng, tăng cường sức khỏe.
• Tăng cường sức đề kháng, hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus gây bệnh.
• Bảo vệ hệ tuần hoàn khỏi cholesterol xấu, ngừa máu nhiễm mỡ, xơ vữa động mạch.
• Tốt cho hệ tiêu hoá, giảm các triệu chứng đầy hơi khó tiêu, ruột kích thích.
• Tốt cho hệ tim mạch, hạ huyết áp, ngừa đột quỵ, nhồi máu cơ tim.
• Làm lành nhanh các vết thương, ngừa vi khuẩn xâm nhập gây lở loét.

Ai nên dùng đẳng sâm

Đẳng sâm phù hợp cho nhiều đối tượng sử dụng, bao gồm:

• Người có triệu chứng chán ăn, ăn không có cảm giác ngon miệng.
• Người bị căng thẳng thần kinh, tinh thần mệt mỏi, thường xuyên bị stress.
• Người bị mất ngủ và đang có nhu cầu cải thiện giấc ngủ.
• Người có cơ địa tiêu hóa kém, khả năng hấp thụ dinh dưỡng không tốt.
• Người có sức đề kháng yếu, mới ốm dậy và đang cần bồi bổ để tăng cường sức khỏe.
• Người có chức năng hệ tuần hoàn không tốt.
• Người khỏe mạnh nhưng vẫn đang có nhu cầu bồi bổ sức khỏe.

Cách sử dụng đẳng sâm

Dược liệu đẳng sâm chủ yếu được sử dụng ở dạng sắc với liều dùng từ 8 - 20g/ngày. Dùng đẳng sâm cùng với các loại dược liệu khác để chế biến thành các bài thuốc có tác dụng chữa bệnh.

Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh từ đẳng sâm:

1. Bài thuốc khai thanh tâm, bổ nguyên khí, thanh phế kim và tráng gân cơ.
2. Bài thuốc trị thoát giang, lỵ, tiêu chảy và khí bị hư.
3. Bài thuốc trị khí huyết đều suy.
4. Bài thuốc trị tỳ vị bất hòa và trung khí suy nhược.
5. Bài thuốc trị mệt tim, ê ẩm và người gia suy yếu lâu ngày.
6. Bài thuốc trị đại tiện lỏng, mệt mỏi và ăn uống không ngon.
7. Bài thuốc trị đau lưng, tiểu nhắt, mệt mỏi, đau gối do thận hư suy.
8. Bài thuốc trị tử cung xuất huyết.
9. Bài thuốc trị cơ thể suy nhược, ho và hư lao.
10. Bài thuốc trị huyết áp cao ở bệnh nhân cơ tim.
11. Bài thuốc trị huyết áp thấp.
12. Bài thuốc trị miệng lở loét ở trẻ nhỏ.
13. Bài thuốc trị suy nhược thần kinh.
14. Bài thuốc trị lao phổi và viêm phế quản mãn tính.
15. Bài thuốc trị miệng sinh nhọt, Tỳ Vị hư yếu.

15 bài thuốc chữa bệnh bằng đẳng sâm hiệu quả

Có rất nhiều cách để sử dụng đẳng sâm để chữa bệnh, dưới đây là những bài thuốc và cách dùng hiệu quả nhất mà bạn có thể tham khảo:

1. Điều trị thoát giang, tiêu chảy, khí hư bằng đẳng sâm nang

• Chuẩn bị: 8g đẳng sâm rừng sao với gạo, 3 lát gừng, chích kỳ, phục linh, nhục khấu tương, bạch truật mỗi loại 6g, 2g chích thảo, 2,4g thăng ma nướng mật, 8g sơn dược sao.
• Sắc cùng 2 lít nước trong 30 phút cho đến khi chỉ còn loại ⅓ thì uống hết trong ngày.

2. Bài thuốc trị viêm phế quản mãn tính, lao phổi

• Chuẩn bị: Vỏ con trai (loại trai cho ngọc), táo, đẳng sâm, đương quy, trắc bá tử, phục linh mỗi thứ 16g, đương quy, đẳng sâm, sinh địa mỗi loại 10g, mộc hương, hoàng liên mỗi loại 6g.
• Sắc chung các vị thuốc trên cùng với 2 lít nước để uống hàng ngày.

3. Cách điều trị mệt mỏi, ăn uống không ngon miệng, đại tiện lỏng

• Chuẩn bị: 20- 40g đẳng sâm, ba kích, bạch truật sao và đương quy mỗi loại 12g.
• Đem tán tất cả nguyên liệu thành bột mịn để trộn với mật, sau đó vo thành viên tròn dùng uống hoặc sắc thành nước để uống hàng ngày.

4. Trị bệnh huyết áp cao đối với bệnh nhân cơ tim

• Chuẩn bị: Vỏ con trai (loại trai cho ngọc), táo, đẳng sâm, đương quy, trắc bá tử, phục linh mỗi thứ 16g, đương quy, đẳng sâm, sinh địa mỗi loại 10g, mộc hương, hoàng liên mỗi loại 6g.
• Cho tất cả các vị thuốc vào nồi và sắc chung với 800ml nước. Chia nước thuốc thành 3 lần để uống hết trong ngày.

5. Bài thuốc trị tử cung xuất huyết đơn giản

• Chuẩn bị: 30- 60g đẳng sâm dược liệu khô.
• Đem sắc dược liệu thành nước và uống liên tục trong 5 ngày hành kinh, mỗi ngày 2 lần.

6. Bài thuốc trị tim mệt mỏi, người ê ẩm, người già suy yếu lâu ngày

• Chuẩn bị: 40g củ đẳng sâm rừng, ngưu tất, mạch môn, đương quy và long nhãn mỗi vị 12g.
• Sắc chung các vị thuốc trên cùng với 1 lít nước trong 30 phút để uống.

7. Chữa huyết áp thấp, điều hoà ổn định huyết áp

• Chuẩn bị: 16g đẳng sâm, 12g hoàng tinh, 10g nhục quế, 6g cam thảo, 10 quả đại táo.
• Đem các vị thuốc sắc cùng 1 lít nước trong 20 phút cho đến khi cô cạn lại còn khoảng 300ml thì chia uống hết trong ngày.

8. Trị suy nhược thần kinh, an thần

• Chuẩn bị: 12g đẳng sâm, 8g mạch môn, 8g ngũ vị tử.
• Sắc thành nước để uống hàng ngày.

9. Bài thuốc trị Tỳ vị hư yếu, miệng có nhọt

• Chuẩn bị: 8g đẳng sâm, 8g chích kỳ, 6g phục linh, 2,8g bạch thược, 2g cam thảo.
• Sắc nước thuốc tất cả các loại thảo dược trên cùng với 1 lít nước cho đến khi chỉ còn lại khoảng ⅓ thì uống hết khi còn nóng.

10. Trị thận hư suy gây mệt mỏi, đau lưng, tiểu rắt ở nam giới

• Chuẩn bị: 16g đẳng sâm, 12g tiểu hồi, 12g cáp giới, 6g huyết giác, 0,8g trần bì.
• Ngâm các vị thuốc với 250ml rượu trong khoảng 3 - 5 ngày là có thể dùng được.

11. Bài thuốc trị hư lao, ho và cơ thể suy nhược

• Chuẩn bị: 16g đẳng sâm, 12g hoài sơn, 6g khoản đông hoa, 6g ý dĩ nhân, 6g xa tiền tử, 2g cam thảo.
• Sắc cùng nước thuốc tất cả các loại thảo dược trên và uống hàng ngày.

12. Dùng đẳng sâm chữa lở loét miệng ở trẻ nhỏ

• Chuẩn bị: 40g đẳng sâm, 20g hoàng bá khô hoặc dược liệu tươi đã sao vàng.
• Tán 2 vị thuốc thành bột, trộn đều với nhau và thoa trực tiếp lên vùng bị lở loét.

13. Bài thuốc bổ nguyên khí, tráng gân cơ, khai thanh tâm, thanh phế kim

• Chuẩn bị: 640g đẳng sâm, 320g sa sâm, 160g quế viên nhục.
• Nấu thành cao và dùng hằng ngày cho đến khi hết bệnh.

14. Công dụng của đẳng sâm giúp bồi bổ khí huyết

• Chuẩn bị: đẳng sâm rừng, đường cát, chích hoàng kỳ, bạch truật, long nhãn.
• Nấu thành dạng cao lỏng và dùng uống mỗi ngày, kiên trì sử dụng cho đến khi hết bệnh.

15. Đẳng sâm trong các món ăn ngon

Đẳng sâm cũng có thể được sử dụng trong nấu ăn để tạo ra các món ăn ngon và bổ dưỡng. Một số món ăn ngon làm từ đẳng sâm bao gồm: tim hầm đẳng sâm, cật lợn hầm đẳng sâm, cháo đẳng sâm, hải sâm xào đẳng sâm.

Những lưu ý quan trọng khi sử dụng đẳng sâm chữa bệnh

Khi sử dụng đẳng sâm, cần lưu ý những điều sau:

• Không nên uống quá 63g đẳng sâm để tránh gây cảm giác khó chịu cho vùng trước tim.
• Không nên sử dụng đẳng sâm chung với Lê lô, trà xanh, hải sản, củ cải, không uống trà đặc khi đang dùng dược liệu.
• Người có cơ địa thực tà, hỏa vượng hay khí trệ không nên dùng thảo dược này. Trẻ em dưới 1 tuổi, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú không nên dùng đẳng sâm. Trường hợp cần thiết phải có sự chỉ định của bác sĩ mới được phép dùng.
• Chỉ nên sử dụng đẳng sâm theo hướng dẫn chính xác để đạt hiệu quả tốt nhất.
• Nếu sau khi sử dụng đẳng sâm mà phát hiện những triệu chứng bất thường về sức khỏe, cần đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và kiểm tra.

Trên đây là những thông tin cơ bản cùng một số bài thuốc liên quan đến đẳng sâm mà bạn có thể tham khảo để sử dụng khi cần thiết. Thảo dược này hiện được cung cấp rất đa dạng trên thị trường nên người dùng cần cân nhắc kỹ để chọn được thảo dược tốt nhất trước khi sử dụng.