Kinh giới là một trong những dược liệu quen thuộc được dùng trong điều trị khá nhiều bệnh như đau đầu, ớn lạnh, viêm họng, amidan và còn nhiều tác dụng khác. Tuy nhiên, cần phải thận trọng trong việc sử dụng để hạn chế tối đa tác dụng phụ có thể gặp phải.
Tên khoa học và các tên khác của Kinh giới
- Tên khoa học: Elsholtzia Cristata - Elsholtzia ciliata
- Tên khác: Giả tô, Thử minh, Khương giới, Kinh giới thán, Kinh giới huệ, Tái sinh đơn, Nhất niệp kim, Độc hành tán, Như thánh tán, Tịnh giới, Cử khanh cố bái tán, Thạch kinh giới, Hồ kinh giới, Trân la kinh…
Mô tả cây kinh giới
Cây kinh giới là một loại cây thân cỏ, có mùi rất thơm và có chiều cao trung bình từ 0.6 đến 0.8m có thân vuông, phần gốc có màu hơi tía, toàn thân cây có lông mềm, mỏng. Phần lá mọc đối nhau, xẻ sâu từ 3 đến 5 thùy. Phần bông hoa dài từ 3 đến 8 cm nhỏ có màu tím nhạt và mọc thành từng bông riêng lẻ. Còn phần quả thì màu nâu, mặt bóng, hình trái xoan có kích thước khoảng 1mm.
Phân bố
Loại cây này chủ yếu sống ở những nơi hiểm trở vùng đồi núi, đất bỏ hoang, nơi có nhiều nắng, bờ sông hoặc trong rừng. Kinh giới phân bố ở nhiều nước như Campuchia, Lào, Ấn Độ, Myanma, Mông Cổ, Trung Quốc. Thậm chí loại cây này còn du nhập vào một số nước châu Âu và khu vực Bắc Mỹ. Tại Việt Nam, loại cây này sống được ở rất nhiều nơi và rất dễ trồng.
Cách sử dụng và bảo quản Kinh giới
Tất cả các bộ phận của cây kinh giới đều được tận dụng. Theo kinh nghiệm của dân gian, những cây có thân nhỏ, nhiều hoa là có tác dụng tốt hơn. Kinh giới thường được thu hái vào mùa thu khi hoa còn có màu xanh và sau đó sấy hoặc phơi khô để bảo quản.
Khi sử dụng, có thể bào chế theo các cách sau:
Phối hợp các nguyên liệu và bào chế thuốc từ Kinh giới
- Thu hoạch rồi đem rửa sạch, cắt thành từng đoạn, phơi khô rồi bảo quản để dùng dần.
- Lấy kinh giới cho vào nồi ran thành màu nâu đen rồi phơi cho khô, bảo quản để dùng dần.
Bảo quản dược liệu kinh giới:
Bảo quản dược liệu kinh giới đúng cách rất quan trọng để giữ nguyên các thành phần hoạt chất và đảm bảo tác dụng chữa bệnh. Dưới đây là một số hướng dẫn để bảo quản kinh giới:
Thu hái và làm sạch:
- Thu hái kinh giới vào lúc cây đang ra hoa, thường là vào sáng sớm hoặc chiều mát.
- Rửa sạch lá và thân cây để loại bỏ bụi bẩn và tạp chất.
Sấy khô:
- Sấy khô dược liệu ngay sau khi thu hái để tránh mốc và hư hỏng.
- Có thể sấy khô bằng phương pháp tự nhiên (phơi dưới bóng râm, tránh ánh nắng trực tiếp) hoặc sấy khô bằng máy ở nhiệt độ khoảng 40-50 độ C để bảo quản tối đa các thành phần hoạt chất.
Đóng gói:
- Sau khi sấy khô, bảo quản kinh giới trong túi nilon hoặc túi giấy kín, tránh tiếp xúc với không khí để hạn chế sự oxy hóa.
- Có thể sử dụng túi hút chân không để tăng thời gian bảo quản.
Lưu trữ:
- Đặt dược liệu ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp và độ ẩm cao.
- Tránh để dược liệu gần các chất có mùi mạnh để không làm thay đổi hương vị và chất lượng của kinh giới.
Kiểm tra định kỳ:
- Thường xuyên kiểm tra dược liệu để phát hiện sớm các dấu hiệu mốc, ẩm hoặc sự xuất hiện của côn trùng.
- Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu hư hỏng nào, cần loại bỏ ngay phần dược liệu bị ảnh hưởng để tránh lây lan.
Bằng cách tuân thủ các bước bảo quản trên, bạn có thể giữ cho kinh giới luôn ở trạng thái tốt nhất, đảm bảo hiệu quả khi sử dụng trong các bài thuốc hoặc chế biến thực phẩm.
Thành phần hóa học của Kinh giới
Thành phần hóa học của kinh giới rất đa dạng, bao gồm các chất sau:
Tinh dầu: Kinh giới chứa một lượng lớn tinh dầu, chiếm từ 1-2% trọng lượng khô của cây. Thành phần chính của tinh dầu kinh giới bao gồm:
- Limonene
- Menthol
- Cineol
- Rosmarinic acid
- Thymol
Flavonoid: Kinh giới chứa nhiều loại flavonoid, chẳng hạn như:
- Apigenin
- Luteolin
- Quercetin
- Kaempferol
Polyphenol: Các hợp chất polyphenol có trong kinh giới bao gồm:
- Acid rosmarinic
- Acid caffeic
Saponin: Đây là những hợp chất có tính chất tạo bọt và có nhiều tác dụng dược lý.
Acid hữu cơ: Bao gồm các loại acid như acid ascorbic (vitamin C), acid citric, acid malic.
Chất nhầy và tanin: Các chất này góp phần vào tác dụng chữa bệnh của kinh giới, đặc biệt là trong việc giảm viêm và kháng khuẩn.
Tác dụng dược lý và cách sử dụng Kinh giới
Theo các tài liệu và kinh nghiệm, Kinh giới có các tác dụng dược lý và chủ trị như sau:
- Hạ ứ huyết, phá kết tụ khí, trừ thấp tý
- Chỉ huyết, giải biểu, thấu chẩn, tán hàn
- Tán nhiệt, giải biểu, khứ hàn, chỉ huyết
Kinh giới thường được sử dụng trong các trường hợp chữa bệnh đau mình, đau đầu, không ra mồ hôi, điều hòa nhiệt độ và giảm sốt, điều trị mụn nhọt, trị rôm sẩy cho trẻ nhỏ, điều trị dị ứng, cảm hàn, ho, cầm máu, trị bệnh trĩ và viêm mũi dị ứng. Tuy nhiên, cần tuân thủ liều lượng phù hợp và không nên sử dụng kinh giới khi có dấu hiệu ngoại cảm phong hàn thấp.
Bạn có thể tham khảo: tam thất bắc có tác dụng gì
Những lưu ý khi sử dụng Kinh giới
- Không nên dùng chung với thịt cá lóc, cua, cá, thịt lừa
- Không nên uống khi có dấu hiệu ngoại cảm phong hàn thấp
- Không nên sử dụng kinh giới tuệ điều trị bệnh sởi cho trẻ em
Xem thêm: Trẻ em có uống được tam thất không ?
