Mào gà trắng, còn được gọi là mào gà đuôi nheo, bông mồng gà trắng, đuôi lươn, dã kê quan, hay thanh tương tử, có tên khoa học là Celosia argentea L. Thuộc họ dền Amanthaceae, cây mào gà trắng không chỉ là một loài cây cảnh đẹp mà còn là một vị thuốc quý có tác dụng dược lý khá đáng chú ý.
Mô tả cây mào gà trắng
Hình ảnh cây mào gà trắng
Cây mào gà trắng có thân mọc thẳng, nhẵn, cao từ 0.3-1m, có thể đạt tới 2m. Lá của cây mọc so le, hình mác, nguyên, đầu nhọn, gốc lá cũng hơi nhọn, dài 8-10cm, rộng 2-4cm. Vào mùa hạ và mùa thu, cây mào gà trắng ra hoa không có cuống, mọc thành bông trắng hoặc hơi hồng, dài từ 3-10cm, đồng trưởng. Quả của cây là nang, mở theo hình hộp, chứa nhiều hạt. Hạt có hình dẹt, màu đen hoặc nâu đỏ, mặt bóng, đường kính khoảng 1mm. Khi nhìn qua kính lúp, ta có thể thấy mặt hạt có những vân và một điểm lõm là tễ. Vỏ của hạt dòn, dễ vỡ, không mùi, vị nhạt.
Phân bố và thu hái
Cây mào gà trắng có nguồn gốc từ phía đông Ấn Độ và đã được nhập khẩu vào Việt Nam từ lâu. Hiện nay, loài cây này được trồng khắp nơi để làm cảnh và làm thuốc. Để thu hái, ta trồng cây mào gà trắng bằng hạt vào mùa xuân và đến tháng 9-10, hạt chín, ta hái hoa về phơi khô, rồi đập lấy hạt sấy loại bỏ hết tạp chất. Sau đó, ta phơi khô lần nữa cho đến khi hoàn toàn khô. Dùng hoa cũng là một lựa chọn khác.
Thành phần hóa học và tác dụng dược lý
Trong hạt mào gà trắng, chúng ta tìm thấy chất béo và một số chất khác, tuy nhiên, hoạt chất chưa được rõ ràng. Toàn cây mào gà trắng có tác dụng kháng sinh tiêu viêm.
Vị thuốc mào gà trắng
Tính vị:
Hình ảnh thanh tương tử và thanh tương sao
Hạt mào gà trắng có vị đắng, tính hơi hàn, có tác dụng thanh can minh mục, làm sáng mắt, thoái ế, tiêu viêm, thu liễm cầm máu.
Quy kinh:
Vào can kinh
Công dụng:
Vị thuốc mào gà trắng có tác dụng khử phong nhiệt, thanh can hỏa, và làm sáng mắt. Nó được sử dụng để chữa phong nhiệt làm mắt đau. Tuy nhiên, người đồng tử mở rộng cần tránh sử dụng mào gà trắng. Với phạm vi nhân dân, loài cây này được dùng để làm thuốc thu liễm, cầm máu, chữa ỉa lỏng, xích bạch, lỵ, lòi dom, chảy máu ruột, thổ huyết, máu cam, tử cung xuất huyết và các bệnh về gan và mắt.
Bạn tham khảo thêm: Tác dụng của tam thất bắc
Liều dùng:
Liều dùng từ 4-12g hoặc dưới dạng thuốc sắc, hoặc thuốc viên. Ngày dùng 10-15g hạt hoặc 30-60g toàn cây sắc nước uống. Có thể dùng ngoài nấu nước rửa mà không cần quan tâm đến liều lượng.
Tác dụng chữa bệnh của vị thuốc mào gà trắng
Chữa viêm kết mạc cấp tính, đau mắt:
Dùng hạt mào gà trắng, hoàng cầm, long đởm với mỗi vị 9g, cúc hoa trắng 12g, sắc nước uống.
Xem thêm: 7 bài thuốc hay chữa đau mắt đỏ
Chữa thổ huyết:
Dùng kê quan hoa sao giấm tán vụn, uống mỗi lần 6g, mỗi ngày 2 lần với nước ấm hoặc dùng kê quan hoa (dùng cả cây) lượng vừa đủ, sắc uống. Hoặc có thể sử dụng hoa mào gà trắng sao giấm tán vụn, uống mỗi lần 6g với một chút rượu. Hoặc hạt mào gà trắng tươi 15-24g (loại khô dùng 6-15g) hầm với phổi lợn lượng vừa đủ trong 1 giờ, sau đó chia ăn vài ba lần trong ngày.
Chữa Khạc huyết:
Dùng hoa mào gà trắng 30g, trắc bá diệp 30g, cỏ nhọ nồi 30g, sắc uống. Hoặc hoa mào gà tươi 24g, rễ cỏ tranh tươi 30g, sắc uống. Hoặc hạt mào gà trắng tươi 15-24g (loại khô dùng 6-15g) hầm với phổi lợn ăn.
Chữa Xích bạch lỵ:
Dùng hoa mào gà sắc với rượu uống. Xích lỵ (phân có máu) dùng hoa màu đỏ. Bạch lỵ (phân chỉ có nhày) dùng hoa màu trắng.
Thoát giang hạ huyết (lòi dom chảy máu):
Dùng kê quan hoa và Phòng phong lượng bằng nhau, sấy khô tán bột, vê thành viên to bằng hạt ngô đồng, mỗi ngày uống 70 viên với nước cơm khi bụng đói. Hoặc dùng hoa mào gà trắng sao 30g, tông lư thán 30g, khương hoạt 30g, tán thành bột, uống mỗi lần 6g với nước cơm.
Tỵ nục:
Dùng hoa mào gà trắng tươi 30g, trắc bá diệp 30g, cỏ nhọ nồi 30g, sắc uống. Hoặc dùng hoa mào gà cả cây 30g, sắc uống. Hoặc dùng hoa mào gà 30g, hải đới 60g, sắc uống. Hoặc dùng hoa mào gà 9g, thịt lợn nạc 250g, hai thứ hầm nhừ chia ăn vài lần.
Thanh quang nhãn (glaucoma):
Dùng hoa mào gà 15g, rễ ngải cứu 15g, mẫu kinh căn (Vitex negundo L.) 15g, sắc uống.
Huyết lâm:
Dùng hoa mào gà trắng đốt tồn tính, mỗi ngày uống 15-20g với nước cơm hoặc dùng hoa mào gà 15g sắc uống.
Di tinh:
Dùng hoa mào gà trắng 30g, kim ti thảo (Melica scabrosa Trin) 15g, kim anh tử 15g, sắc uống.
Kiêng kỵ
Ðối với bệnh tăng nhãn áp (con ngươi dãn to), không nên sử dụng mào gà trắng.
