Ba Ba, còn được biết đến với tên gọi Miết Giáp hay Thủy Ngư Xác, Miết Xác, là một bộ phận quan trọng trong y học cổ truyền, có tác dụng bổ âm, ích khí, điều kinh. Tam thất lào cai gửi quý bạn đọc thông tin về cách dùng Ba Ba trong đông y, trị bệnh.
1. Con Ba Ba còn gọi là gì? Con Ba Ba tiếng Anh là gì?
Con Ba Ba, hay còn có tên gọi khác là Thủy Ngư, Cua Đinh, và trong tiếng Anh được gọi là Tortoise.
Danh pháp khoa học của Ba Ba là Trionyx sinensis Wegmann, tên đồng nghĩa là Amyda sinensis Stejneger.
Theo Wikipedia, Ba Ba thuộc họ Ba Ba - Trionychidae.
2. Mô tả con Ba Ba
Ba Ba là một loài bò sát ba móng, sống ở nước ngọt các ao, hồ. Mặc dù thường nhỏ, nhưng cũng có loài lớn có độ dài lên đến 1 mét.
Con Ba Ba có đầu tròn, mõm nhọn, cổ dài trơn nhẵn, có thể vươn dài hoặc thụt sâu dễ dàng. Trên lưng của chúng có một cái mai rộng bản, hình khum có khía dọc ở giữa, hằn lên những vết hình lục giác mờ là những mảnh đẹt dạng vảy cứng như sừng. Viền mép dẹt mỏng là do một chất sừng bóng có lớp da mềm phủ ngoài màu xám đen.
Dưới bụng, con Ba Ba có một phiến giáp phẳng không liền với mai. Chúng có 4 chân, trong đó 2 chân trước dài hơn, và 2 chân sau ngắn hơn, cùng với 3 móng. Con Ba Ba không có đuôi.
3. Ba ba khác Rùa ở điểm nào?
Rùa
- Chân hình trụ (trừ loài rùa biển)
- Mai cứng hơn
- Có thể nhét chân, đầu, đuôi vào mai
- Chủ yếu sống trên cạn
Ba Ba
- Chân hình mái chèo
- Mai mềm hơn
- Không thể nhét chân, đầu, đuôi vào mai
- Chủ yếu sống trong nước
4. Phân bố sinh thái
Ba Ba có nguồn gốc từ rất xa xưa và phân bố ở các vùng nước ngọt Đông Nam châu Á, Trung Quốc, Ấn Độ, châu Phi và Bắc Mỹ.
Chúng có khả năng bơi nhanh và lặn được lâu trong nước. Khi ở ngoài nước, Ba Ba trở nên chậm chạp và vụng về.
Ba Ba ăn các động vật nhỏ như giun đất, cá, tôm, ốc và thực vật thuỷ sinh. Chúng đẻ trứng trên cát gần mé nước. Sản lượng Ba Ba cao nhất vào tháng 5 và tháng 7. Hiện nay, do nhu cầu tiêu thụ lớn, người ta đã phát triển việc nuôi Ba Ba ở quy mô gia đình để tự túc thức ăn và cung cấp cho các nhà hàng đặc sản.
5. Bộ phận sử dụng
Mai Ba Ba, còn được gọi là miết giáp trong y học cổ truyền, là bộ phận chính được sử dụng. Ngoài ra, thịt, máu, mỡ và trứng Ba Ba cũng được sử dụng.
5.1 Cách lấy mai Ba Ba
Có thể cắt tiết cho vào rượu để lấy huyết trước, sau đó cho cả con vào nồi nước sôi đun trong 1-2 giờ. Gỡ lấy mai, để nguyên hoặc ngâm nước phèn một đêm (tỷ lệ 20g phèn cho 1kg mai). Sau đó cạo sạch thịt và màng và phơi khô. Nếu lấy mai khi con vật còn sống thì tốt hơn (không dùng mai đã cắt nhỏ để nấu ăn).
Mai Ba Ba có hình bầu dục hoặc hình trứng rồng, trên-dưới phẳng, dài 10-20cm, rộng 8,5-16,5cm, nhô dần lên ở phía giữa. Mặt lưng của mai có màu xám đen hoặc lục đen loang lổ, hơi sáng bóng và có nhiều vân nhăn. Mặt bụng màu trắng đục và gồm xương sống chạy dọc ở giữa, có 8 đốt, mỗi đốt mang hai xương sườn thẳng hàng uốn vào phía trong. Mai Ba Ba có chất cứng chắc. Gồm hai lớp khi cắt ngang, lớp trên có màu nâu hơi vàng bóng, lớp dưới có màu nâu đen, mùi thơm và không tanh.
Khi sử dụng, mai Ba Ba có thể được chế biến theo hai cách sau:
- Ngâm mai vào nước Gừng rồi phơi khô. Nướng với cát nóng hoặc nướng chín cho đến khi mặt ngoài hơi vàng. Lấy ra, tẩm sơ qua với giấm (tỷ lệ 1,5 kg giấm cho 5kg mai), rửa sạch và phơi khô. Bảo quản nơi khô ráo, tránh mối mọt.
- Nấu cao: Ngâm mai vào nước tro bếp (tro rơm rạ hay củi) trong một đêm. Lấy ra, rửa sạch, tẩm rượu (có thể ngâm rượu gừng với tỷ lệ 50g gừng cho 1 lít rượu 40 độ) rồi cắt nhỏ. Nấu với nước luôn sâm sâp và sói liên tục trong một ngày, một đêm. Lọc nước thứ nhất. Thêm nước, tiếp tục nấu để thu được nước thứ hai, thứ ba. Ghép các nước chắt lại, lọc kỹ và chế thành cao đặc ở nhiệt độ từ 70 độ C trở lên (miết giáp cao). Cao tốt phải có hai lớp khi cắt ngang, lớp trên có màu nâu hơi vàng bóng, lớp dưới có màu nâu đen, mùi thơm và không tanh.
6. Thành phần hóa học
Mai Ba Ba chứa Keratin, chất Đạm, Vitamin D và iod.
7. Tác dụng
7.1 Tinh vị và công năng
Theo các tài liệu cổ, mai Ba Ba có vị mặn, tính hàn, không độc vào 3 kinh can, phế và tỳ. Nó có tác dụng bổ âm, ích khí, thanh nhiệt, tán kết, nhuận táo, giảm đau và điều kinh.
Thịt Ba Ba có vị ngọt, tính bình và có tác dụng bổ máu, tăng cường sức khoẻ và làm se, cầm máu.
Máu Ba Ba (tiết) có tác dụng làm tỉnh táo và phấn chấn.
Mỡ Ba Ba có tác dụng làm se.
7.2 Công dụng
Mai Ba Ba: Được sử dụng để chữa hao gầy, đau lưng, nhức xương, lao lực quá độ, khí huyết ngưng trệ, mồ hôi trộm, tiểu tiện ra sỏi và kinh nguyệt bế, sốt rét. Mai sau khi chế biến có thể được tán bột, rây mịn hoặc chế thành cao. Mỗi ngày uống 10-20g bột hoặc 6-10g cao, chia làm hai lần. Có thể dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác. Theo kinh nghiệm dân gian, mai Ba Ba phơi khô và tán bột cho vào thùng dưng gạo có tác dụng diệt trừ các loại sâu và mối.
Thịt Ba Ba: Thịt Ba Ba thường được sử dụng trong thức ăn bồi dưỡng cho người có tình trạng nhiệt trong cơ thể, luôn nóng bỏng và mồ hôi ra nhiều. Thịt Ba Ba có thể được nấu cháo hoặc hầm nhừ. Thuốc thích hợp cho người cao tuổi (chữa hư lao, ho khan, đau lưng mỏi), nam giới (chữa thận yếu, kiết lỵ), phụ nữ (chữa khí hư, rong huyết, băng huyết), trẻ em (chữa cam gầy). Phụ nữ đôi khi còn ăn thịt Ba Ba nấu với ngó Sen để chữa băng huyết, rong kinh hoặc với chân giò lợn, táu tàu làm thuốc tăng tiết sữa.
Máu Ba Ba (Miết huyết): Pha rượu uống nóng để chóng phục hồi sức khoẻ ở người mới ốm dậy, chữa hoa mắt, choáng váng, khó thở, bốc nhiệt, kém ăn, mệt mỏi. Máu Ba Ba có thể được ngâm với mật ong để trị bệnh đái đường, hen suyễn, bệnh tim mạch, đường ruột và nhiễm lạnh.
Mỡ Ba Ba (Miết cao): Có thể rán mỡ Ba Ba để làm dạng mở nước và sử dụng để bôi ngoài cho chữa bỏng, lở loét, vết thương, mụn nhọt và bệnh trĩ.
Trứng Ba Ba (Miết noãn): Lấy lòng đỏ gói vào lá chuối, nướng chín hoặc rán không mỡ, ăn chữa kiết lỵ mạn tính. Lòng trắng được dùng để bôi trị bệnh trĩ.
8. Kiêng kỵ
- Người có máu hàn, tỳ hư tiêu chảy và phụ nữ có thai không nên dùng Ba Ba.
- Dân gian tin rằng ăn thịt Ba Ba với Kinh Giới sẽ gây ngứa.
9. Giá Ba Ba thịt
Ba Ba là một loại thức ăn thơm ngon và bổ dưỡng, vì vậy giá Ba Ba luôn được nhiều người quan tâm. Tuy giá cả có thể dao động tùy theo kích cỡ và thời điểm mua, nhưng dưới đây là mức giá tham khảo:
- Ba Ba có kích cỡ nhỏ dưới 1kg có giá từ 300.000đ - 330.000đ/kg.
- Ba Ba 1kg-1,2kg có giá từ 350.000đ - 400.000đ/kg.
- Ba Ba kích cỡ từ 1,5kg-2kg có giá khoảng 460.000đ - 520.000đ/kg.
- Ba Ba trên 2kg có giá khoảng 550.000đ - 700.000đ/kg.
10. Bài thuốc có Ba Ba
10.1 Dùng ở Việt Nam
10.1.1 Chữa trẻ như bị suyễn, thở gấp
- Mai Ba Ba đốt tồn tính, tán nhỏ, rây bột mịn, nhót tươi (50g) rửa sạch, ép lấy nước đặc. Mỗi lần uống 4g bột Mai với nước ép lá Nhót.
10.1.2 Chữa kinh nguyệt tắc do cơ thể suy nhược
- Mai Ba Ba (30g) tán nhỏ, rây bột mịn, cho vào bụng một con chim bồ câu đã làm thịt cùng với một ít rượu và gia vị. Hấp cách thuỷ cho chín nhử. Ăn hết làm 1 lần trong ngày.
10.1.3 Chữa hen
- Cho huyết Ba Ba vào rượu uống.
10.1.4 Chữa đau lưng, ngứa, khó cúi xuống
- Dùng 5g Miết Giáp sao vàng hoặc nướng chín, tán nhỏ mỗi lần, ngày uống 2 lần.
10.2 Dùng ở Trung Quốc
10.2.1 Chữa xơ gan
- Mai Ba Ba (30g), vảy tê tê (5g) cắt nhỏ và sắc với 400ml nước cho đến khi còn 100ml. Uống làm 2 lần trong ngày.
10.2.2 Thuốc dưỡng âm, bổ huyết, giảm mỡ, hạ huyết áp
- Thịt Ba Ba (50g, thái miếng), Râu Ngô (5g, rửa sạch), Sơn Tra (42g, bỏ hạt, thái mỏng), táo đỏ (2 quả, bỏ hạt, cắt miếng), gừng (1g, cắt nhỏ), muối (1g), nước (150ml).
- Nấu cho chín nhừ. Ăn cả thịt và nước (bỏ râu ngô). Cách 2 ngày, ăn 1 lần.
10.2.3 Chữa ho mạn tính, sốt nhẹ
- Ba Ba (1 con) làm sạch, bỏ mật, lấy thịt chặt nhỏ và cho vào xoong cùng với Hoài Sơn (20g), long nhãn (20g). Hấp cách thuỷ cho thịt chín như. Ăn làm 2-3 lần trong ngày.
11. Tài liệu tham khảo
"Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam" (Xuất bản năm 2004). Miết Giáp trang 985-986, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 31 tháng 07 năm 2023.
"Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam Tập 1" (Xuất bản năm 2006). Ba Ba trang 1167-1169, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam Tập 1. Truy cập ngày 31 tháng 07 năm 2023.